Page 24 - PINARBAŞI Kültür Sanat Edebiyat-Nisan 2024

PINARBAŞI

reketin temsilcileri imamların yanında yer almaya Şehname’nin yazılmasındaki asıl niyetin ve arkasında-
çalışmışlardır. Böylece onların hakkında hadis ve ri- ki destekçilerin varlığı hakkında bilgi sahibidir. Dahası
vayetler uydurarak Şii kitleler arasında yaymışlardır. samimi bir Müslüman olan Sultan Mahmut, mücadele
Şuûbiyyenin temsilcileri, İslam imamlarının arasına ettiği Şuûbiyye’nin görüşlerini içeren bu esere ve şai-
tefrika sokarak, onları parçalamaya çalışmışlardır. rine yardımdan imtina etmiş ve Firdevsi, saraydan eli
“Güluv” [aşırılık] çizgisini savunan grupları güçlen- boş dönmüştür. Bu sonucun oluşmasında Firdevsi’nin
dirmişlerdir. İmamların gıybeti döneminde, Şuûbiyye, eserinde İran-Turan mücadelesini naklederken Fars
etkinliğini daha da genişletmiş, İslami törenlere ka- ırkçılığı yapmasının ve Turanlıları hakir görmesinin
dim İran kurallarını sokmuş, son Sasani hükümdarı önemli bir etken olduğu düşünülebilir. Bundan sonra
III. Yezdgerd’in kızının Hz. Hüseyin’le izdivacına siya- Firdevsi, Sultan Mahmut’a hiciv yazar ve bu olayla ilgi-
si anlam yüklemeye çalışmış, İslam içinde Şii mezhe- li pek çok asılsız efsane uydurarak Herat’a kaçar.
bini yaygınlaştırarak Farslara ait hale getirmiştir. Arapların diğer Müslüman topluluklarının dillerini
Şehname, Şuûbiyyenin en büyük eseri olarak ka- ve kültürlerini önemsemeyen davranışları ve “Cennet
bul edilebilir. Şehname’den önce eski İran’ın rivayet dili Arapçadır” gibi sıhhati şüpheli hadislerine karşı
ve destanları üzerinde ayrı ayrı zamanlarda toplam “Melekler de Farsça konuşur” çıkışını hadis uydurma-
altı kişi çalışmıştır. Bunların kimlikleri bilinmektedir: sı olarak kaynaklara yerleştiren Şuûbiyye’nin Şehna-
Mesudi Mervezi, Ebu-Mensur İbn-i Ebdülrezzak Tusi, medeki birçok görüşün gerçek sahibi olduğu tartışma-
Ebülmüeyyid Belhî, Ebu-Ali Muhammed bin Ahmed sız bir gerçektir. Güçlü bir şair olan ve Farsçanın şiir
el-Belhî, Ebu-Mansur Muhammed bin Ahmed Deki- gücünü çok etkili kullanan Firdevsi, eserinde Asya’nın
ki Belhî ve nihayet, Firdevsi. Şair Dekiki’yi kölesi öl- kadim topluluklarıyla ve onların inançlarıyla alay ede-
dürdükten sonra Şuûbiyyenin Şehname projesi yarım rek Fars dili ve kültürüne geniş bir hâkimiyet alanı
kalmış, bu işi devam ettirebilecek şairler arasından oluşturmuştur.
Firdevsi seçilmiştir. Şuûbiyye, Dekiki’nin 1000 beyit- Sultan Mahmut-Firdevsi konusunu yeniden dü-
lik şiiri ile birlikte tüm nesir materyallerini Firdevsi’ye şünmek gerekmektedir. Bilhassa Güney Azerbaycan
vermiş, Firdevsi’ye yüksek maaş bağlanarak Şehna- Türklerinin Fars kültürünün kıskacından kurtulmala-
me’yi yazmakla görevlendirilmiştir. Zamanla eserin rı için buna ihtiyaç vardır. Rudeki, Ünsüri ve Üsendi
yazımına destek verenler arasına bazı hükümet adam- hatta Firdevsi gibi Fars şairlerinin Gazneliler zama-
ları da eklenmiştir. Bu destek sayesinde Firdevsi sa- nında yetiştikleri ve Sultan Mahmut’un sarayından
dece ona verilen destan ve rivayet metinlerini nazma itibar gördükleri bir gerçektir. Bu durum Sultan Mah-
çekmekle meşgul olmuştur. Şuûbiyye hareketi Şehna- mut’un Farslara ve Fars kültürüne düşman olmadığı-
me’nin yazılması esnasında Asya’nın bütün kadım esa- nın en önemli göstergesidir. Ancak, Şuûbiyye’nin en
tirini Farslaştırmış ve esere ekletmiştir. güçlü şairi olan Firdevsi, vahdet ve birlik yerine milli
Şuûbiyye’nin Şehname projesi üzerindeki çalış- ihtilafları ve etnik kinleri tetiklemiştir. İşte bu yüz-
maların devam ettiği bir dönemde Gazne Sultanı den, “katı bir ırk taassupçusu” olan Şuûbiyye’ye karşı
Sebüktegin’in oğlu Mahmut, Horasan’daki orduların yürüttüğü mücadele nedeniyle Sultan Mahmut, Fars
komutanı idi. Babasının ölümünden sonra Gazneliler ırkçıları tarafından uydurma rivayetlerle itibarsızlaştı-
İmparatorluğu’nun hükümdarı olan Sultan Mahmut, rılmak istenmiştir.
devletin topraklarını genişletmiş, on yedi defa Hin- Nitekim İran’da iktidar olan ve “İslam devrimi” diye
distan’a sefer etmiş, oraların İslam’ı kabul etmesini adlandırılan idare monarşiyi hatırlatan birçok şeyi
sağlamıştı. Sultan Mahmut aynı zamanda Müslüman söküp atmasına rağmen Şehname yazarı Firdevsi’nin
toplumlarda bilim, kültür ve edebiyatı desteklemesiy- Tahran’daki heykeline asla dokunmamıştır. Firdev-
le ün kazanmıştır. Kaynaklar, onun sarayında 400 şair si’nin heykeli dikili bulunduğu meydandan Türklere
olduğunu söylerler. Bu rakam abartı olsa da, Sultan ve Araplara tepeden bakıp gülüyor hala.
Mahmut’un edebiyat sevdalısı bir hükümdar olduğu Pers tarihi ve varlığı hakkında abartılı yalanlarla,
hakkında kaynaklarda birçok kayıt vardır. Türk ve Arap düşmanlığı ile dolu olan bu esere destek
Şimdi en önemli soru şudur: Edebiyatın hamisi ola- vermediği için, bin yıl geçtikten sonra bile, hâlâ Sul-
rak ün yapmış bir hükümdar olan Gazneli Mahmut ile tan Mahmut’a iftira atmak tamamen anlamsız bir iştir.
Şehname yazarı Firdevsi arasında anlaşmazlık olması Hele de Türk ülkelerinde hala Firdevsi’nin gerçek yü-
nedendir yahut bu anlaşmazlığın gerçek sebebi nedir? zünü görmeden onun anlattığı hikâyelere hâlâ tarihi
Sultan Mahmut Horasan’da etkin olan Şuûbiyye’nin hakikat muamelesi yapmak milli kimliğimiz açısından
kökünü kurutmuştur. Dağılan ve yer altına çekilen da tehlikeli bir durumdur.
Şuûbiyye’nin destek ve yardımlarından mahrum kalan
Firdevsi, Sultan Mahmut’a bir methiye yazarak mad-
di yardım için saraya başvurmuştur. Sultan Mahmut,

22 2. Sayı Nisan 2024