Page 23 - PINARBAŞI Kültür Sanat Edebiyat-Nisan 2024

PINARBAŞI

Çeşitli isyanlara katıldılar. Emevîlerin adaletsiz yöne- ten yoksun, aç ve sefil durumda derin bir vahşet içinde
timi zulme varan uygulamaları Farsların milliyetçilik yaşayan kabileler halinde bulunduğunu, o dönemde
duygularını tahrik etti. Emevîleri yıkıp Araplarla eşit övünebilecek tek şeylerinin şiir olmasına karşılık fel-
haklara sahip olmak amacıyla çok sayıda isyana destek sefe, astronomi, ipek işçiliği gibi bilim ve sanatların,
verdiler ve çok sayıda isyan çıkardılar. Emevîleri or- çeşitli oyunların ve birçok icadın insanlığa Arap olma-
tadan kaldıran Abbâsî ihtilâl hareketine damgalarını yanlar tarafından kazandırıldığını söylediler.
vurdular. Nihayet Şuûbiyye mensuplarının Arapları kötüle-
Bu kanlı mücadelelerin ardından Farslar arasında, mek için yazdıkları eserlere (mesâlib) karşı Araplar
kendilerinin Araplardan daha üstün olduğu düşünce- arasında ciddi tepkiler meydana geldi. Şuûbîler’e ce-
si (Şuûbiyye) ortaya çıktı. İranlı şair Yesâr’ın halifenin vap niteliğinde şiirler yazıldı ve eserler kaleme alındı.
huzurunda kendi kavmi Farsların şan ve şöhretlerini Arap şair ve âlimleri de Arapçılık savunması yapmaya
dile getiren bir kaside okuması Şuûbiyye’nin ilk faali- başladılar.
yeti olarak gösterilir. Şuûbiyye, edebiyat alanında Sasani öncesi Fars tari-
Bir tepki hareketi şeklinde ortaya çıkan Şuûbiyye, hine ait nazım ve nesir ürünleri, masalları, hikmetleri,
başlangıçta Araplar dışındaki milletlerin Araplarla atasözlerini toplamak suretiyle Arap ırkçılığına karşı
eşitliği fikrini savunuyordu. Şuûbiyye’nin siyasî, fikrî Fars kimliğini koruma hareketidir. Bu hareketin derle-
ve edebî bir hareket şeklinde kurumsallaşması, İranlı yip, düzenleyip hatta yeniden yazdırarak hayat verdiği
unsurların devlet yönetiminde etkinlik kazandığı Ab- destanlar Arapların önemli şahsiyetlerini, kabileleri-
bâsîler zamanında gerçekleşti. Şuûbiyye mensupları o ni acımasız bir hiciv dalgasıyla sarsmış, Acem (Fars)
zamana kadar savundukları adalet ve eşitlik prensip- kültürünün üstünlüğünü Araplara göstermeyi amaç-
lerini bir tarafa bırakarak Farsların Araplardan üstün lamıştır. Şuûbiyye, tarihi olay ve anlatılarla İran’ın ka-
olduğunu ileri sürdüler. Bu hareket giderek Araplara dim tarihini, bu tarihin şahsiyetlerini bilhassa Sasani
her türlü olumsuz sıfatı yakıştıran, Arap ırkını dünya hanedanını üstün göstererek İslam ve İslam öncesi
kavimlerinin en adisi sayan bir fırka haline geldi. Bu- Arap tarihi tahrif edilmiştir.
nun bir neticesi olarak Arapları kötülerken İslâmiyet’e Şuûbiyye, tefsir alanında: Kur’an’ın bazı ayetlerinin
saldırmaktan çekinmeyen çok mutaassıp kimseler or- çarpıtarak yorumlamış, Kuran’daki bazı kelimelerin
taya çıktı. kökeni irdelenerek Farsça ve Fars kültürü lehine ça-
Abbâsîlerin ilk asrı, Araplar ile Şuûbiyye mensup- rımlar yapılmış, Kuran’daki tarihi kıssalar eski İran
ları arasında her alanda şiddetli mücadelelere sahne esatirlerine uyarlanmıştır. Bu hususta Zülkarneyn’in,
oldu. Gittikçe güçlenen Şuûbiyye hareketi Me’mûn Ahamenişlerin Kuruş’u olduğunun tefsir kitaplarına
ve Mu‘tasım-Billâh devirlerinde her yönüyle zirve- sokulması gibi birçok yorumu örneklemek mümkün-
ye ulaştı. Şuûbiyye hareketinin asıl gücünü Araplar- dür.
la hesaplaşmaya giren Fars asıllı şair ve edipler teşkil Şuûbiyye, hadis ve kelam alanında, İslamiyet’i tahrif
ettiler. Bunların söz, şiir ve yazılarıyla Şuûbî edebiyat ve tahkir etmek için Peygamber’in, imamların ve Müs-
diye isimlendirilebilecek bir kültür birikimi meydana lümanlarca saygın kişilerin adına sözler uydurmuştur.
geldi. Daha sonra bu akıma ilim adamları da katıldılar. Farsların diğer Müslüman toplumlardan hatta Arap-
Bu şairler ve müellifler, gerek şiirlerinde gerekse eser- lardan üstün olduğunu belleklere yüklemek için me-
lerinde kendi etnik kökenlerini övmelerinin yanı sıra tinler ve belgeler icat edilmiştir. Eski Fars inançlarını
Arapların soy ve davranış kusurlarını da dile getirdiler İslam’a karıştırmak amacıyla rivayetler uydurulmuş,
ve ağır bir dille hicvettiler. tevhit inancı bulanıklaştırılarak Avesta kaynaklı bazı
Ebû Ubeyde Ma‘mer b. Müsennâ, Arapların kusur- algılar yaygınlaştırılmış, başlangıçta Arap kökenli bir
larına ve neseplerine dair yazdığı eserlerle Şuûbiyye mezhep olan Şiilik Farslılaştırılmış, Ehl-i Beyt imam-
hareketinin Araplara yönelttiği eleştiriler için bilimsel larının görüşleri ve hayat hikâyeleri çarpıtılmış, yeni
doküman ve malzeme hazırladı. Hareketin mensup- kelam okulları ve Fars dilli Şii gruplar oluşturulmuş-
ları Arap olmayan milletlerin tarihlerindeki parlak tur.
olay ve kişilerden yola çıkarak Araplara karşı övünme Şuûbiyye, ilim alanında, bilhassa eski Fars inanış-
yarışına giriştiler. Bu amaçla etnik bakımdan tamamı larının İslam tasavvufuna karıştırmaya uğraşmış, İran
Araplar dışındaki milletlerden çıkan Nemrutları, Kis- kültürüne ait birçok husus tasavvuf aracılığıyla İslam
râları, Kayserleri, Hint hükümdarlarını Araplara karşı kültürüne katılmıştır. Şuûbiyye, fıkıh alanında, Arap-
övünme sebebi olarak gördüler. Hûd, Sâlih, İsmâil ve ların, Farslar üzerindeki hukuki baskısını azaltmak
Hz. Muhammed dışındaki peygamberlerin Arap asıllı için çabalamıştır. Bilhassa Farsçanın Arapçaya karşı
olmadığını iddia ederek Araplarla nübüvvet konusun- varlığının muhafazası için çeşitli hükümler geliştiril-
da da rekabete girdiler. Farslar kendilerinin köklü bir miştir.
medeniyete sahip olduklarını, Arapların medeniyet- Şuûbiyye, siyaset alanında da etkin olmuştur. Ha-

21 2. Sayı Nisan 2024