Page 14 - PINARBAŞI Kültür Sanat Edebiyat-Nisan 2024

PINARBAŞI

Dr. Halil ATILGAN

TÜRKÜLERDE GÖNÜL
Türkülerimizde çokça işlenen temalardan biri de melerden biridir. Ehl-i kalb, ehl-i dil ile erbâb-ı gönül,
gönüldür. Halk Edebiyatıyla türkülerle gönül, adeta iç gönül yıkmak, gönül yapmak ve gönüllere girmek gibi
içedir. Günlük hayatımızda da gönül dilimizden düş- kavramlar bunun açık ifadesidir. Batı dillerinde tam
meyen, bizlerle bütünleşen soyut bir kavramdır. Gönül karşılığı olmayan ve doğuya ait bir kavram olan gö-
almak, gönül eri, gönül teli, gönül yarası, yüce gönüllü, nül; daha çok akıl ile mukayese edilerek anlatılır. Batı
gönül birliği, gönül ehli, gönlü deli, gönül ferman dinle- kültürü, aklı ön plana çıkarırken doğu kültürü gönüle
mez, gönül gözü, gönül yarası hayatımızla gönlün iç içe endeksli bir görünüm sergiler. Doğu kültüründe gönül,
olduğunu kanıtlayan deyimlerdir. Bu deyimler, ninnile- yere ve göğe sığmayan ilâhî tecelli ve tezahürlerin ba-
rimize, masallarımıza, atasözlerimize de geçerek haya- rındığı ve sığdığı yer olarak bilindiği için bütün değer-
tımızın başköşesinde yerini almış, Anadolu insanını da lerin üstündedir. Din ve dindarlık şekil işi değil gönül
oldukça etkilemiş, gönülle ilgili her söz yürekte ayrı bir işidir. Derken bu kastedilir.
iz bırakmış. Yüreklerde iz bırakan gönül, âşıklarımızın Tasavvufta gönül ya da kalp, ‘hem bütün duygu, dü-
teline ve diline de yansıyarak: şünce, şuur, sezgi ve idrakin; hem hayır ve şerrin en
Âşık Veysel: “Deli gönül ne gezersin önemli merkezi, hem de benliğin şekillenmesi ve geliş-
Geze geze yorulman mı”? tirilmesinde en önemli etken.’ şeklinde tarif edilir. İnsa-
Pir Sultan Abdal: “Sultan suyu gibi çağlayıp akma nı Allah’a ulaştırmada, hâli yakalama ve kemali kavra-
Durulur gam yeme divane gönül” mada en kestirme yollardan biri kabul edilir.
Sadık Baba: “Gönül kelamını kâmile söyle Tasavvuf yolunu gönül yolu olarak kabul etmek ve
Alıcı olmayınca açma dükkânı”. insanı gönülden ibaret saymak hiç de şaşırtıcı değildir.
Sümmanî: “Havalanıp deli gönül kalma heveste Çünkü gönül rehberliğinde ancak, gerçeğe ulaşılabilir.
Vurup kanadını kırarlar bir gün”. Akıl duygularla elde edilen bilgilerin; gönülse marifet
Karacaoğlan: ‘‘Deli gönül gezer gezer gelirsin ve irfanla kazanılan bilgilerin kaynağıdır.”
Arı gibi her çiçekten alırsın.” Sözlüklerde “Sevgi, istek, düşünüş, anma ve hatır gibi
diyerek gönlü dile ve tele yansıtmışlar. yürekte var sayılan duyguların kaynağı” olarak tarif
Hayatımızın bir parçası olan ve günlük hayatımızda edilmiş. Bence gönül: İnsan ruhunun bekçisidir. Kimi
çokça karşımıza çıkan gönül nedir öyle ise? Yenir mi, zaman dağlardan inen kar suları gibi coşkun, kimi za-
içilir mi? Elbette başta söylediğimiz gibi elle tutulmayan man hırçın, deniz gibi dalgalı, kimi zaman da durgun
gözle görülmeyen soyut bir kavramdır gönül. bir göl gibidir. O bazen insanı abdal eder, tabansız çarık
“Farsça dil, Arapça kalp kavramları ile karşılanan gö- giydirir. Bazen de bir arı misali çiçekten çiçeğe kondu-
nül; insanın manevî varlığı, moral gücü, sevgi, nefret, rur. Bazen de tamiri mümkün olamayan bir kristaldir.
inanç, iyi-kötü, bütün duygularını ifade eden bir terim Gönül; âşıkların dilinde ve telinde ise: Gün olur bir
olarak tanımlanır. Gönül kelimesi Türkçe olup, üzerin- saray, gün olur ulaşılmayan bir mertebedir. Bu duygula-
de en fazla durulan ve kendisinden terim üretilen keli- rı çok iyi bilen âşıklarımız zaman zaman gönlün sarayı-
na çıkmış. Bazen de Âşık Ferrahi gibi:
“Ah neyleyim gönül senin elinden
Her zaman ağlarım gülemem gayrı
Ben bıktım usandım elin dilinden
Terk ettim sılayı dönemem gayrı

Gönül ben sırrına eremedim ki
Gonca gonca güller deremedim ki
Arz eyledim yâri göremedim ki
Ne olur sonumuz bilemem gayrı

Musa ile o yâr Tur’a çekildi
İsa’da göründü dâra çekildi
Muhammet Ali ‘de sırra çekildi
Yitirdim o yâri bulamam gayrı

12 2. Sayı Nisan 2024