Page 36 - PINARBAŞI Kültür Sanat Edebiyat-Nisan 2024

PINARBAŞI

Arif BİLGİN

ELBİSTAN’IN İSMİ

A) ‘ELBİSTAN’ KELİMESİNİN KAYNAĞI VE veya “Suyu bol memleket” belki de “Su beldesi, su
TARİH İÇİNDE UĞRADIĞI DEĞİŞİKLİKLER: şehri…” anlamında bir isim vermek için; ‘su’ demek
Özellikle 20. asır tarihçileri arasında, Elbistan keli- olan ‘AB’ ile ‘akar, akanı olan, akıntılı’ demek olan
mesi (ismi) için çeşitli yorumlar yapılmış, kelimenin ‘ASTA’ kelimelerini yan yana getirip arasına da dille-
nereden veya neden kaynaklanmış olabileceği hak- rinin gramerine uygun (-L) eki (veya harfi) de girdi-
kında belgeler aranmış, bulunamadığı için de bazı rilerek ‘ABLASTA’ kelimesi türetilmiş olmalı…
bilgilere dayanarak, fikir üretmişler ve bazı tahminler Şimdi biz, tüm Anadolu’da olduğu gibi bölgemizde
ileri sürmüşlerdir. de binlerce yıl önce yaşayan Romalıların ve Ermeni-
Son zamanlarda, Elbistan kelimesine ille bir an- lerin bile kullandığı bilinen bu ilk isimden (Ablasta)
lam bulmak için söz ve yazısına özen göstermeyenler başlayarak Elbistan’ın isimlerini ne zaman, kim ta-
tarafından Elbistan kelimesinin ‘Türkçe’ olduğunu rafından kaydedildiklerini de örnekleyerek şöyle bir
iddia etmek gibi hiç bir bilimsel veriye dayanmayan sıralayalım:
düşünce üretenler bile olmuştur.
Elbistan’ı ve ilgili tarihi en iyi bilen insanların ba- 1) Ablasta: Hititler; Urfalı tarihçi Matthieu ve di-
şında gelen Prof. Dr. Mükrimin Halil Yinanç’ın, İs- ğer birçok Ermeni tarihçi.
lam Ansiklopedisi için yazdığı ‘Elbistan’(1) maddesi 2) Ablastayn: Süryani tarihçi Mihail.
içinde söz konusu ettiği isimlerle birlikte, başka kay- 3) Ablastin: Abu’l Farac b. İbrî (Bar Hebraeus)
naklardan da faydalanarak ‘Cumhuriyetin 70. Yılın-
da Elbistan’(2) adlı kitabımıza kaydetmiş olduğumuz 4) Abulustayn: Yakut Hemâvî.
Elbistan kelimesinin türevlerine yenilerini ilave ede- 5) (E)plastantia: I. Haçlı Seferi tarihçisi Baudri de
rek; tarih içinde yazılı kaynaklarda var olan ve bili- Dol (1097) ile bir Latin tarihçi.
nen tüm isimleri ele almak; daha doğrusu isim ola- 6) Ablistan: Selçuklu tarihine dair eserler yazan
rak ortaya çıkmış bir tek kelimenin tüm gelişim ve tarihçiler ile XIV. ve XV. Asırlardaki İran tarihçileri.
değişimini mümkün olduğunca kronolojik bir sırayla Dulkadiroğulları Beylerinden Alaüddevle Bozkurt
incelemek istiyoruz. Bey, 16. asrın hemen başında yazdırdığı vakıfname-
Elbistan’ın en eski ve temel adı ‘ABLASTA’dır. lerinde bu şekilde kullanmıştır(4).
ABLASTA kelimesini açıklamaya başlamadan 7) Albistan veya Elbistan: XVI. Asırdan itibaren
önce, Elbistan’ın bundan sekiz on bin yıl önce Cey- hemen tüm müellifler. (Sadece İbn İyas adlı Arap ta-
han’ın doğusundaki KARAELBİSTAN kasabasının rihçi bu dönemde de Abulustayn olarak kullanmış-
tam olduğu yere, nehrin doğu kesimine kurulduğu- tır.)
nu; halen orada höyüğünün bulunduğunu; yaklaşık 8) Abilistan: 1831 yılında yazıldığı bilinen ‘ORUÇ
bin yıl kadar önce şehrin bugünkü yerine taşındığını BEĞ TARİHİ’ adlı eserde bölgenin adı olarak yazıl-
hatırlatmakta yarar var. mıştır. (Uzun zaman, Yukarı Fırat Havzası, Kapa-
Binlerce yıl öncesinde buralarda da şehirler kura- dokya’nın bir kısmı, tüm Maraş, Adıyaman, Malatya,
rak yaşayan “Hititlerin kullandığı dillerden mesela Kadirli, Saimbeyli gibi şehirlerle çevrelenmiş büyük
Luvicede (3) (-ASTA) kelimesi “akan, akar, akıntılı” bir alan ‘Elbistan Bölgesi’ olarak anılmaktaydı. Abi-
anlamına gelmektedir.” Baştaki (AB) kelimesi de yine listan, büyük ihtimal, Ablistan okunuşuna (–b)
yakın çevrede yaşayan yerli halklardan olan Arapla- harfinden sonra (-i) eklenerek ortaya çıkarılmış bir
rın dilinde, herkesin bildiği gibi ‘su’ demektir. zorlama kelimedir. Bu eserin yazarından başka kulla-
Bu durumda, Hititlerin, binlerce yıl öncesinden nana rastlanılmaması ve bilim adamlarımızın da pek
beri, asıl yerleşim yeri olan, Battal Köprüsü’nün 300 kale almaması bunun en güzel delilidir…)
m aşağısındaki Suçatı’ndan Kara Elbistan çıkışına ka- XV. Yüzyıldan itibaren genellikle Ablistan (A-B-
dar Ceyhan Nehri’ne paralel; geriye doğru da Tepeba- L-İ-S-T-A-N harflerine lütfen dikkat edelim.) şekilde
şı’ndan Çilingir Çayırı’nı içine alacak derinliği sahip kullanılmıştır. Yani kelimenin ilk formatı (ABLAS-
büyük bir alana yayılan şehrin (Elbistan’ın), Ceyhan, TA) korunarak, (A) harfinden sonra (B) ondan da
Söğütlü ve Hurman gibi üç önemli akarsuyun orta- sonra (L) harfi ve sonra diğerleri telaffuz edilerek
sında oluşuna uygun olarak, buraya “Su memleketi” söylenmiştir… Zaman içinde Bölgemizdeki Selçuk-
lulara ve sonra Osmanlılara özellikle Arap kültürü-

34 2. Sayı Nisan 2024